مهریه / بررسی جدیدترین احکام و رویه های مربوط به مهریه

مهریه چیست / بررسی ماهیت

مهریه عبارت از مالی است که به مناسبت عقد نکاح، مرد ملزم به دادن آن به زن می‌شود. بنابراین می‌توان مهر را یکی از آثار مالی عقد نکاح به حساب آورد. الزام زوج بر تملیک (پرداخت) مهر به زوجه، ناشی از حکم قانون است و ریشه قراردادی ندارد. به عبارت دیگر اگرچه میزان مهر، زمان پرداخت آن یا رضایت زوجین به عدم ذکر مهر، به رضایت و توافق زوجین بستگی دارد؛ اما، پرداخت آن، تکلیفی است که به حکم قانون بر مرد تحمیل می‌شود و سکوت زوجین نسبت به مهر یا حتی توافق شان بر ازدواج بدون آن، تعهد مرد را در این زمینه از بین نمی‌برد. همانگونه که الزام زن به تمکین از شوهر نیز به طور مستقیم از قانون ناشی شده و سبب آن توافق زن و مرد نیست.

مهریه در قرآن کریم: یکی از اصلی ترین نمودهای حمایت های دین اسلام را میتوان در نهاد مهریه یافت. خداوند در ایات مختلفی از قران کریم در خصوص مهریه صحبت کرده است.سوره نسا با اشاره به این موضوع مهریه را به عنوان هدیه ای از طرف مرد در نظر گرفته و ان را برای زنان حلال و گوارا میداند. واژه مهریه به صراحت در قران کریم به کار نرفته است و از ان به عنوان صداق یاد شده است اما از نظر ماهیت تفاوتی میان این دو مسئله وجود ندارد.

 

انواع مهریه

مهرالمُسَمَّی: مهری را که ضمن عقد ازدواج یا پس از آن به رضایت طرفین معین می‌شود، در اصطلاح حقوقی مهرالمسمی می‌نامند.قرارداد زوجین در این رابطه تنها جنبه مالی دارد برای همین قواعد عمومی راجع به معاملات باید در آن رعایت شود. لذا چنانچه مهر دارایی مشخصی (عین معین) باشد مثل خانه،زمین،ماشین باید در زمان عقد موجود بوده و دارای ارزش اقتصادی باشد. علاوه بر اینکه اوصاف و ویژگی های آن نظیر محل زمین یا خانه، متراژ و سایر اوصافی که طرفین به حدی از آگاهی برسند باید ذکر گردد. از جانب دیگر مالی که به عنوان مهر برای زن معین می‌گردد باید قابل نقل و انتقال بوده و در مالکیت زوج باشد. از طرفی، می‌توان مهر زن را: 1. وجه نقد و سایر مسکوکات(دلار،نقره و…) سکه 2. حق مالی (مثل اینکه زوج از شخص ثالثی پول طلب دارد و میزان طلب خود را مهر زوجه قرار دهد.) و … قرار داد.

به تصریح قانون، هرچیزی را که ارزش اقتصادی داشته و قابل تملک نیز باشد را می‌توان مهر قرار داد. علاوه بر این که زوجین می‌توانند خودشان نسبت به نوع و میزان مهر توافق نمایند این قابلیت را هم دارند تا تعیین مهر را در اختیار شخص دیگری قرار دهند.

مهرالمثل: مهرالمثل به مهری گفته می‌شود که مقدار آن، با رعایت حال زن از حیث شرافت خانوادگی و سایر صفات و وضعیت او نسبت به نزدیکان و همتایان وی (تحصیلات، وضعیت خانواده، مقام اجتماعی یا اقتصادی و…) و همچنین به مقتضای عرف محل زندگی در نظر گرفته می‌شود. لذا میزان مهرالمثل می‌تواند مساوی، کمتر یا بیشتر از مهرالمسمی تعیین گردد. همانطور که در ابتدا گفته شد مهر به محض انعقاد عقد ازدواج به مالکیت زن در می‌آید و وی می‌تواند هرگونه دخل و تصرفی در آن بنماید. لذا استحقاق زن نسبت به مهرالمسمی واضح و مبرهن است.

شرایطی که باعث می شود به زن مهرالمثل تعلق گیرد: اول اینکه اگر ضمن عقد نکاح از مهر صحبتی نشود یا شرط شود زن استحقاق دریافت مهریه را ندارد، چنانچه رابطه زناشویی بین طرفین صورت بگیرد، زن می‌تواند مهرالمثل خویش را مطالبه نماید.

دوم در صورتی که توافق بر مهرالمسمی به دلایلی که در قانون ذکر شده باطل باشد؛ مثلاً:

1.  مالی که جهت مهر معرفی شده نامشخص بوده
2.  ارزش اقتصادی نداشته باشد
3. توافق طرفین بر اساس فهم اشتباه آن‌ها از میزان و نوع مهر باشد (مثلاً مقصود زوج خانه 50 متری بوده ولی فهم زوجه به اشتباه خانه 100 متری بوده باشد)

و به هر طریقی، توافق بر اصلاح حاصل نگردد، زوجه مستحق مهرالمثل است با این تفاوت که این استحقاق بر خلاف مورد قبلی منوط به وقوع نزدیکی بین زوجین نیست، چرا که در اصل،مهرالمسمی ضمن عقد یا پس از آن تعیین شده ولی به لحاظ قانونی از درجه اعتبار ساقط است.

سوم هم در مواردی که عقد ازدواج باطل بوده و طرفین به باطل بودن آن آگاه نبوده باشند و بین آنان رابطه زناشویی شکل گرفته باشد، زن مستحق مهرالمثل است.

مهرالمُتعِه: هرگاه میزان و نوع مهریه در عقد نکاح ذکر نشده باشد و شوهر قبل از نزدیکی با زن، وی را طلاق دهد، زن مستحق مهرالمتعه است. لازم به یادآوری است در این فرض، چنانچه زوج فوت کند، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود. در پرداخت مهرالمتعه برخلاف مهرالمثل، زیبایی، شرافت و شایستگی زن مدنظر نیست بلکه مرد باید به تناسب ثروت و دارایی خود، مالی به زن بدهد و دادگاه به وضعیت مرد از حیث غنا و فقر توجه می‌کند.

مهرالسنه: مهری است که پیامبر اعظم اسلام (ص) برای دخترشان خانم فاطمه زهرا (س) قرار دادند و میزان آن طبق قول فقها معادل 500 درهم بود که معادل ارزش آن به نرخ روز میزان تقریبی 27 سکه بهار آزادی است.

نکته : اگر زن دوشیزه (باکره) باشد در طول زندگی مشترک و تا قبل از طلاق می تواند مطالبه همه مهریه را کند فقط بر طبق ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی: «هر گاه شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد زن مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر بیش از نصف مهر را قبلا داده باشد حق دارد مازاد از نصف را عینا یا مثلا یا قیمتا استرداد کند.» پس در طلاق، زن باکره مستحق نصف مهریه می باشد.

دسته بندی های مهریه بر اساس نحوه پرداخت

مهریه عندالمطالبه: معنی عند المطالبه آن است که به محض مطالبه زن ، مرد موظف به پرداخت می شود . مهریه عندالمطالبه مهریه ای است که زن هر زمان اراده کند می تواند آن را مطالبه کند . تا زمانی هم که مرد مهریه را به زن نپردازد ، زن می تواند از حق حبس خود استفاده کند و تمکین نکند . برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص مفهوم حق حبس زوجه در عقد نکاح و تمکین زن کلیک کنید . بنا بر آنچه گفته شد ، وصول مهریه عندالمطالبه آسان تر از وصول مهریه عندالاستطاعه است و زن می تواند با مراجعه به اجرای اسناد رسمی مهریه اش را وصول کند . همچنین ، مراجعه به شورای حل اختلاف و دادگاه خانواده نیز برای دادخواست مهریه امکانپذیر می باشد.

در مهریه عند المطالبه نیز با مطالبه زن (دادن دادخواست مهریه) اگر مرد توان یک جای مهریه را نداشته باشد می تواند دادخواست اعسار از پرداخت دفعی مهریه را تقدیم دادگاه کند و تقاضای تقسیط مهریه کند که در این صورت نیز با پذیرش اعسار شوهر، مهریه تقسیط می شود

مهریه عندالاستطاعه : در این نوع از مهریه، پرداخت آن از طرف مرد به ‌شرط وجود توانایی مالی است. در این نوع از مهریه، اصل بر این است که مرد توانایی مالی برای پرداخت مهریه به ‌صورت کامل را ندارد. اما اگر زن بتواند ملائت و توانایی مالی مرد را ثابت کند، می‌تواند تمام مهریه خود را به ‌صورت کامل و در اسرع وقت دریافت نماید.

یکی از نکاتی که می‌تواند جالب ‌توجه باشد این است که می‌توان بخشی از مهریه را به‌صورت عندالمطالبه و بخش دیگر را به‌ صورت عندالاستطاعه در نظر گرفت. در صورتی که توافق طرفین بدین صورت باشد، هر بخش از مهریه، تابع قواعد و مقررات مربوط به خود است.

 

در چه صورتی مهریه به زن تعلق نمی گیرد

قانونگذار، زن را مستحق دریافت مهریه میداند و شرایط ندادن مهریه بسیار محدود است. زن در صورتی که به صورت صحیح و قانونی، به عقد مردی درآید، میتواند مهریه خود را مطالبه کند. در صورتی که طلاق توافقی باشد، طرفین میتوانند بر سر مهریه به توافق برسند و مرد در صورت راضی کردن زن، میتواند مهریه او را پرداخت نکند. بر طبق ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی در صورتی که عقد ازدواج باطل باشد و بین زن و مرد نزدیکی واقع نشده باشد، زن حق دریافت مهریه را ندارد. در صورتی که نکاح بین طرفین فسخ گردد نیز اثاری بر ازدواج مترتب نبوده و زن مستحق دریافت مهریه نخواهد بود.

1. در دو صورت نیز زن مستحق دریافت نصف مهریه است و مرد از پرداخت نصف دیگر آن معاف خواهد بود.
2. در صورتی که زن در هنگام طلاق باکره باشد.
3. در صورتی که فسخ نکاح به دلیل عنن باشد. یعنی مرد توانایی برقراری رابطه زناشویی را نداشته باشد.

 

انواع راه های وصول مهریه / راه های قانونی دریافت مهریه

1. وصول از دوایر اجرای ثبت

مطالبه مهر از طریق اجرای ثبت یکی از راه‌های مطالبه مهر است زیرا سند نکاحیه سند رسمی و لازم الاجرا محسوب می‌شود و این قابلیت را دارد که از طریق اجرای ثبت نسبت به مطالبه آن اقدام شود.

مرجع صالح درخواست صدور اجرائیه برابر بند “ج” ماده ۲ آیین نامه اجرای مفاد اساسنامه لازم الاجرا و طرز رسیدگی به شکایت از عملیات اجرایی دفتر ازدواجی است که عقد نکاح را ثبت کرده است.

در مطالبه مهر از طریق اجرای ثبت، زوجه یا نماینده قانونی وی، با به همراه داشتن اصل سند ازدواج و مدارک شناسایی، اصل سند ازدواج را به دفتر خانه‌ای که سند ازدواج آن تنظیم شده است می‌برند و تقاضای صدور اجرائیه نسبت به مهر می‌نمایند که سردفتر پس از احراز هویت تقاضا کننده و صلاحیت او برای درخواست اجرا اجرائیه را که شامل مورد اجراست تهیه و امضاء و به اداره ثبت می‌فرستد.

درخواست اجرائیه باید روی فرم چاپی مخصوص که از طرف سازمان ثبت اسناد و املاک کشور به این منظور تهیه و در دسترس ادارات ثبت و دفاتر اسناد رسمی گذاشته نوشته شود تا به جریان انداخته شود.

همچنین سردفتر موظف است پس از صدور اجرائیه مراتب را توسط پست پیشتاز به اطلاع زوج برساند. زوجه پس از مراجعه به ثبت تشکیل پرونده می‌دهد و پس از تشکیل پرونده، اداره اجرا برگه اجرائیه را به زوج ابلاغ می‌کند تا ظرف ۱۰ روز نسبت به پرداخت اقدام نماید.

در صورتی که ظرف ۱۰ روز زوج نسبت به پرداخت اقدامی ننماید، زوجه می‌تواند نسبت به مسدود کردن حسابهای زوج و اموال وی (غیر از مستثنیات دین) اقدام نماید.بعد از آن، اموال جهت قیمت گذاری به کارشناس ارجاع می‌شود که پس از قیمت گذاری اموال به مزایده و حراج گذاشته می‌شود و از محل فروش آن مهر زن پرداخت می‌شود.

 

مزیت های مطالبه مهریه از دایره ثبت چیست ؟

اول در مطالبه مهر از طریق اجرای ثبت، زوجه پس از تشکیل پرونده می‌تواند نسبت به ممنوع الخروجی زوج اقدام نماید،این در حالی است که در دادگاه ،ممنوع الخروج شدن زوج منوط به صدور حکم و قطعی شدن دادنامه محکومیت وی است.

دوم در مطالبه مهر از طریق اجرای ثبت فقط حق الاجرا تعلق می‌گیرد که میزان آن ۵%  پنج درصد مبلغ مورد اجراست و از کسی که اجرائیه بر علیه اوست (زوج) گرفته می‌شود، ولی مطالبه در دادگاه زوجه باید نسبت به پرداخت هزینه دادرسی معادل سه و نیم درصد و پنج درصد بابت حق اجرای حکم اقدام نماید.

سوم صدور اجرائیه در اجرا مشمول مرور زمان نمی‌شود، ولی در دادگاه چنانچه زوجه از تاریخ صدور اجرائیه پس از ۵ سال اقدام ننماید، اجرائیه بی اثر می‌شود و زوجه باید مجدداً از دادگاه تقاضای صدور اجرائیه نماید.

چهارم مطالبه از طریق اجرای ثبت بسیار سریعتر از دادگاه است. دادگاه تا 7 ماه طول میکشد تقریبا و اداره ثبت نهایتا یک یا دو ماه بنابراین بهتر است چنانچه زوج دارای اموالی می‌باشد که دارای سند رسمی است نسبت به مطالبه مهر از طریق اجرای ثبت اقدام نماید.

پنجم در مطالبه از طریق اجرای ثبت، عملیات اجرائی به محض درخواست کتبی زوجه شروع می‌شود ولی در محاکم دادگستری عملیات اجرائی پس از صدور حکم قطعی مراحل اجرایی آغاز می‌شود.

ششم در مطالبه از طریق اجرای ثبت، به صرف تقاضای ذی نفع (زوجه یا وکیل وی) عملیات اجرائی بدون تعیین وقت آغاز می شود، در حالی که مطالبه مهر از طریق دادگاه مستلزم تعیین وقت و رسیدگی ماهیتی است و فرآیند رسیدگی طولانی است.

مواردی که باید در خصوص مطالبه از طریق اجرای ثبت به آن دقت کنیم

1. هر گاه تقاضا کننده، نماینده (وکیل) داشته باشد نماینده باید دلیل مثبت سمت خود را به همراه تقاضا پیوست نماید.
2. هر گاه شوهر فوت نموده باشد زن باید اقدام به اخذ گواهی حصر وراثت نماید و تقاضای صدور اجرائیه نماید و همچنین باید ورثه متعهد را نیز معرفی نماید.
3. مدت زمان پرداخت ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اجرائیه است مطابق ماده ۲۰ آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی ” از تاریخ ابلاغ اجرائیه متعهد باید ظرف ۱۰ روز مفاد آن را به موقع اجرا بگذارد یا ترتیبی برای پرداخت دِین خود بدهد یا مالی معرفی کند که اجرای سند را میسر گرداند و اگر خود را قادر به اجرای مفاد اجرائیه نداند باید ظرف همان مدت صورت جامعی از دارایی خود را به مسئول اجرا بدهد و اگر مالی ندارد صریحاً اعلام کند.
4. مطالبه از طریق اجرای ثبت به موجب سند رسمی امکان پذیر است، بنابراین اسنادی که توسط زوجین یا اقوام آنها به صورت رسمی(غیر از سند نکاح) تنظیم می‌شود قابلیت درخواست صدور اجرائیه را ندارد.
5. در صورتی که زوج کارمند یکی از کارکنان ادارات، سازمان‌ها و مؤسسات دولتی و یا وابسته به دولت نظایر آنها باشد زوجه می‌تواند حقوق وی را توقیف کند در این صورت اگر محکوم علیه (زوج) ،زن یا فرزند نداشته باشد یک چهارم حقوق و مزایای او توقیف می‌شود.

2. وصول از طریق دادگاه خانواده

نحوه مطالبه از طریق دادگاه،مستلزم تقدیم دادخواست از سوی زوجه است. زوجه می‌تواند ابتدا دادخواست توقیف و تأمین اموال را تحت همین عنوان تقدیم نموده و متعاقباً درخواست وصول مهر را با توجه به قرار تأمین خواسته مطرح کند. همچنین می تواند به صورت توأمان تقاضای صدور قرار تأمین خواسته و مطالبه‌ی مهر را بنماید.

 

وصول مهریه بعد از فوت همسر چگونه است ؟

اگر مرد فوت کند تکلیف مهر چیست؟ بخصوص اگر مهر وجه رایج باشد باید بر اساس شاخص سال فوت شوهر باید مهریه را محاسبه کند یا به نرخ روز و سال مطالبه مهریه؟ در پاسخ باید گفت اگر زوج فوت کند زوجه برای مطالبه مهر باید دعوا را به طرفیت ورثه متوفی که ترکه را پذیرفتند در دادگاه طرح دعوا کند. در پاسخ به سوال دوم باید گفت برابر ماده۳ آیین نامه اجرایی قانون الحاق یک تبصره به ماده۱۰۸۲قانون مدنی در مواردی که مهریه زن پس از فوت باید از ترکه زوج متوفی پرداخت شود تاریخ فوت مبنای محاسبه قرار می گیرد.

توارث بین زن و شوهر هنگامی برقرار می شود که رابطه زوجیت آنان دائمی باشد و در ازدواج موقت رابطه توارث برقرار نمی شود اگر شوهر در زمان فوت دارای فرزند یا نوه باشد سهم زن یک هشتم و اگر فرزند یا نوه نداشته باشد، سهم زن یک چهارم از اموال شوهر است و اگر زن فرزند یا نوه داشته باشد شوهر یک چهارم و اگر فرزند یا نوه نداشته باشد یک دوم اموال زن را به ارث می برد و بقیه اموال مابین سایر وراث تقسیم می شود اگر زن ورثه ای جز شوهر نداشته باشد، تمام اموال به او خواهد رسید اما اگر شوهر غیر از زن ورثه دیگری نداشته باشد، در صورت نبودن هیچ وارث دیگری زن فقط یک چهارم از اموال به جا مانده از شوهر را به ارث خواهد برد و بقیه اموال در حکم اموال بلا وارث است و به ولی امر مسلمین رسیده تا برابر مقررات شرع با آن رفتار شود. اگر متوفی دارای چند زن باشد، یک چهارم یا یک هشتم اموال به جا مانده از متوفی به همسران او می رسد که به طور مساوی بین آنان تقسیم می شود.

به همراه داشتن گواهی انحصار وراثت به انضمام سند نکاح جهت اقامه دعوای وصول مهر از ماترک زوج به طرفیت وراث الزامی است.

 

حق حبس زوجه

همانطور که گفته شد زن به مجرد عقد، مالک تمام مهریه می‌شود و می‌تواند آن را از شوهر مطالبه کند.به علاوه قانون به زن حق داده است که تا مهر خود را تماماً دریافت نکرده باشد، از تمکین خودداری کند. این حق، معروف به حق حبس است.

[ برای خواندن مقاله در رابطه با حق حبس کلیک کنید ]

 

چند نکته تکمیلی در باب مهریه

1. چنانچه مهر زوجه بیش از ۱۱۰ سکه باشد قابلیت وصول ان از طریق اجرای ثبت کماکان وجود دارد اما این موضوع زمانی مفید خواهد بود که زوجه بتواند به همان میزان، مال از طرف زوج معرفی کند. در حالی که اگر فرد بدهکار یعنی زوج، مالی نداشته باشد، تفاوت چندانی با روند قضایی نخواهد داشت؛ جز اینکه زوجه می‌تواند به سرعت زوج را ممنوع‌الخروج کند.
2. چنانچه دادخواست ناتوانی زوج از پرداخت مقبول محضر دادگاه قرار گرفته و بر مبنای آن مهر تقسیط گردد، زوجه نیز می‌تواند چنانچه مالی از شوهر کشف نموده و از ثروت جدید ایجاد شده برای زوج آگاه گردد، درخواست تعدیل و افزایش قیمت اقساط مهر را از دادگاه بنماید.
3. چنانچه مطالبه به تبع درخواست طلاق بوده، موضوع در شمول ماده 29 قانون حمایت از خانواده قرار گرفته و شورای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی به دعوای مهر را ندارد. چراکه طبق قانون دادگاهی که به دعوای اصلی (طلاق) رسیدگی می‌کند صالح به رسیدگی در باب سایر جوانب آن خواهد بود. همچنین مطابق با قانون حمایت خانواده دادگاه ضمن رأی خود به مسائل مالی ناشی از عقد نکاح از جمله مهر نیز رسیدگی کرده و رأی مقتضی صادر می‌کند.

4. طبق ماده 22 قانون حمایت از خانواده چنانچه مهریه در زمان عقد 110 سکه بهار آزادی یا معادل آن باشد وصول آن مشمول مقررات قانون اجرای محکومیت‌های مالی است. طبق این قانون در بحث مهر، چنانچه زوج عین مال، قیمت آن و یا مثل آن را به زوجه نپردازد ، دادگاه وی را ملزم به پرداخت نموده و چنانچه مالی از وی در دسترس باشد به میزان آن را توقیف می کند. در غیر اینصورت به تقاضای زوجه، شوهر تا زمان پرداخت به حبس محکوم خواهد شد. اگر زوج از لحاظ مالی قادر به پرداخت نبوده و به عبارت حقوقی مُعسَر باشد، با استناد به شواهد و مدارک خود تقاضای اِعسار از پرداخت مهر (ناتوانی در پرداخت یکجای آن) را بنماید. در این صورت مهر به صلاحدید دادگاه و با استعلام از اموال وی تقسیط شده و به تدریج به زوجه پرداخت می‌گردد.

5. میزان پرداخت مهر بر اساس “یوم الاداء” یعنی روز پرداخت است.

6. اگر مقدار مهر مطالبه شده کمتر از  ۲۰ میلیون تومان باشد شورای حل اختلاف صالح به رسیدگی است و اگر مقدار مهر مطالبه شده بالای ۲۰ میلیون تومان باشد، دادگاه خانواده، صالح به رسیدگی می‌باشد. ثبت دادخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام می‌گیرد. پس از ثبت دادخواست، پرونده به دادگاه خانواده ارسال خواهد شد.

7. هزینه دادرسی دعوای مهر،نهایتا از زوج که محکوم به پرداخت مهر شده است اخذ می گردد.

8. هزینه‌ی دادرسی در مهریه بر اساس نرخ مهر اخذ می‌گردد که میزان سه و نیم درصد از مجموع ارزش مهر است.