بخش تحریریه موسسه حقوقی داد و مهر قانونمدار / یکی از بحث برانگیز ترین و مهم ترین مسائل بعد از جدایی و مسئله طلاق بحث چگونگی باز پس گرفتن و همان استرداد جهیزیه می باشد که در این نوشتار بیشتر برای شما در این باره توضیح خواهیم داد.
جهیزیه شامل چیست / آیا جهیزیه تعریف قانونی دارد
مفهوم جهیزیه و مصادیق آن در قانون مدنی و در هیچ یک از قوانین مرتبط یافت نمی‌گردد.
به عبارتی اگرچه ماده 4 قانون حمایت از خانواده در بند پنجم خود رسیدگی به دعاوی ناشی از جهیزیه را در صلاحیت دادگاه خانواده دانسته است، اما مفهوم جهیزیه، فی نفسه از مبنا و منشأ قانونی نظیر نفقه و مهریه برخوردار نیست.
عرف و رویه دادگاه خانواده، مجموعه اموال منقولی را که زوجه در ابتدای زندگی به منزل شوهر آورده تا شروع زندگی مشترک را تسهیل گرداند، جهیزیه می‌نامد.
نوع و میزان اقلام جهیزیه مانند فرش، گاز، یخچال، وسایل تزیینی و…می‌توانند مصادیق جهیزیه قرار گیرند اما در این اقلام احصا نمی‌گردند بلکه بسته به آداب و رسوم و عرف و عادات هر منطقه، شهر و محله‌ای جهیزیه مفهوم متفاوتی به خود می‌گیرد.
پس باید گفت هرآنچه که زن از از جانب خود و خانواده خود در ابتدای زندگی به منزل شوهر می‌آورد تا زوجین در زندگی مشترک از آن‌ها استفاده کند، جهیزیه می‌نامند.
وضعیت مالکیت جهیزیه بعد از ازدواج چگونه است
اگرچه زوجه اموالی غالباً منقول را جهت استعمال مشترک به همسر شوهر می‌آورد، اما این عمل، به منزله انصراف زوجه از حق مالکیت خود نسبت به جهیزیه نیست، بلکه هر زمان که بخواهد می‌تواند در آن اموال دخل و تصرف کرده و زوج حق جلوگیری از این امر را ندارد.
همچنین، چه از لحاظ قانونی و چه شرعی، زوجه هیچگونه تکلیفی به آوردن جهیزیه نداشته لذا می‌تواند هر زمان که بخواهد، حتی پیش از طلاق یا انحلال نکاح، آن را مسترد نماید.
با توجه به مطالب فوق، می‌توان گفت زوج، به عنوان امین و به رسم امانت، اذن و اجازه بهره برداری از جهیزیه را داشته و باید به رسم متعارف از آن‌ها برای ادامه زندگی مشترک استفاده نماید.
از منظر قالب حقوقی می‌توان جهیزیه را نوعی عقد عاریه (امانت) و اباحه (اجازه) در انتفاع (استفاده) دانست.
لذا زوج در استفاده از اقلام جهاز، امین زوجه محسوب شده و در صورتی که به جهت تقصیر، تعدی یا تفریط وی، اقلام مذکور دچار نقص و آسیب گردد، مسوول است اما مسوولیت ناشی از استهلاک اموال، کهنه شدن آن در جهت استفاده درست و یا شکستن و خراب شدن حین جابه جایی، به عهده زوج نبوده و قابل مطالبه از وی نیست.
کدام مرجع برای رسیدگی به دعاوی جهیزیه صالح است
بند 5 ماده 4 قانون حمایت از خانواده، رسیدگی به امور و دعاوی ناشی از جهیزیه را در صلاحیت شعب دادگاه خانواده دانسته است.
چون دعوای استرداد جهیزیه در زمره دعاوی مالی است، قضات بر مبنای ماده 29 قانون حمایت از خانواده که ذکر کرده دادگاه در رأی صادره‌ی خود مبنی بر طلاق بایستی تکلیف مسائل مالی را مشخص کند، تعیین تکلیف در این باب را در صلاحیت محاکم خانواده می‌پندارند.
علاوه بر آن رسیدگی به دعوای استرداد جهیزیه غالباً حین رسیدگی به فسخ یا انحلال نکاح و پس از آن صورت می‌گیرد و با توجه به عدم صلاحیت شورای حل اختلاف در رسیدگی به دعوای طلاق یا فسخ نکاح، این موضوع نیز بالتبع بیشتر در محاکم خانواده مطرح می شود.
همچنین به موجب ماده واحده قانون اختصاص تعدادی از دادگاه های موجود به دادگاههای موضوع اصل 21 قانون اساسی (دادگاههای خانواده)، رسیدگی به دعوای جهیزیه در صلاحیت دادگاه خانواده می‌باشد.
با این حال، زوجه می‌تواند با مراجعه به شورای حل اختلاف محل و یا در دفاتر الکترونیک قضایی نسبت به طرح، ثبت و تعقیب دادخواست پس گرفتن جهیزیه به طرفیت همسر خود، اقدام کند.
اما با توجه به سقف رسیدگی در شوراهای حل اختلاف که 20 میلیون تومان است، باید دادخواست مطرح شود، یعنی اگر مبلغی بیش از 20 میلیون تومان را مطالبه کند، دادخواست در شورای حل اختلاف رد خواهد شد.
نحوه اقامه دعوای استرداد جهیزیه
تشریفات رسیدگی به دعوای استرداد جهیزیه در زمره عمومات آیین دادرسی مدنی قرار می‌گیرد.
بدین صورت که زوجه با مراجعه به شعبه دادگاه خانواده محل اقامت زوج و یادادگاه محل وقوع عقد نکاح و تکمیل فرم دادخواست به انضمام پرداخت هزینه دادرسی و طی سایر مراحل جهت پاره‌ای از توضیحات در جلسات رسیدگی حاضر می‌گردد.
صدور رأی در این دعوا به صورت غیابی نیز ممکن است و حق واخواهی از رأی غیابی برای زوج محفوظ می‌ماند.
در صورت عدم تجدید نظرخواهی یا قطعیت حکم، زوجه می‌تواند اقدام به تقاضای صدور اجراییه و ابلاغ آن به شوهر کند.
تا زمانی که زوجه درخواست صدور اجراییه نکند، هیچ اقدام قانونی نسبت به صدور اجراییه انجام نمی‌گیرد.
دلایل لازم برای دعوای مربوط به استرداد جهیزیه
دعوای استرداد جهیزیه از حیث ادله اثبات دعوی تابع عمومات ادله اثبات دعوی مقرر در قانون مدنی و قانون آیین دادرسی مدنی می‌باشد.
یعنی می‌توان دعوی مزبور را با اقرار، سند، شهادت، اماره و سوگند به اثبات رساند.
با این حال جهت حصول سریع نتیجه و خروج از مراحل اثبات مالکیت زوجه بر جهیزیه، معمولاً لیستی کامل از اقلام جهیزیه با ذکر جزییات تهیه می‌شود که اصطلاحاً آن را سیاهه جهیزیه می‌نامند.
این سیاهه در صورتی که امضای زوج را دارا باشد در حکم سند عادی بوده و می‌تواند مستند دعوا قرار بگیرد.
چنانچه سیاهه جهیزیه فاقد امضا یا اثر انگشت زوج باشد، با گواهی چند شاهد به عنوان استشهادیه می‌تواند مستندی با قدرت ضعیف‌تر در اقامه دعوا قابل پذیرش باشد.
چنانچه شهود مرد بوده و چند تن از آنان از اقوام زوج باشند قوت مستند ارائه شده چندین برابر خواهد بود.
در آخرچنانچه هیچ یک از موارد پیش گفت در دسترس نباشد، فاکتورهای خرید جهیزیه و اسنادپرداختی بابت آن یا شهادت شهود می‌تواند مستند دعوا قرار گیرد.
در صورتی که زوج، با اقرار صحیح خود، سیاهه جهیزیه را تأیید کند، معتبرترین سند جهت حصول نتیجه به دادگاه تقدیم شده است و نیاز به هیچ دلیل، سند و اماره دیگری نمی‌باشد.
برای اقامه دعوی استرداد جهیزیه به چه نکاتی بیشتر دقت کنیم
- در صورتی که زوجه قصد استرداد جهیزیه خود را دارد، مطلوب است پیش از اقامه قانونی دعوا در محاکم، با ارسال اظهارنامه توسط دفاتر خدمات قضایی الکترونیک به طرفیت زوج، درخواست خود را مطالبه نماید تا چنانچه زوج مخالفتی نداشته باشد، بدون ورود به بستر قضایی و مراجع دادگستری، از طرق مسالمت آمیز، مطلوب زوجه حاصل گردد
- باید توجه داشت دعوای استرداد جهیزیه دعوایی مالی و عینی است، لذا تا عین جهیزیه و اقلام آن موجود باشد، طرح دعوای استرداد قیمت جهیزیه هیچ گونه وجاهت قانونی نداشته و در محاکم قابل استماع نیست؛ مگر اینکه زوجه مدعی نقص یا تلف برخی اقلام از جانب زوج باشد که بدوا باید انتساب تلف به فعل زوج را ثابت کرده و پس از آن دادخواستی مبتنی بر رد قیمت جهیزیه تنظیم و تقدیم نماید. بنابراین برای مطالبه قیمت جهیزیه حتماً باید خلاف این اماره و خلاف دلایل اثبات وجود جهیزیه را ثابت نمود و تلف عین را ثابت کرد یا اینکه با توجه به اصل عدم و در فرض انکار زوج مبنی بر عدم بقاء عین جهیزیه، بقای آن را برای استرداد آن ثابت نمود.
- استهلاک اقلام جهیزیه ناشی از استعمال متعارف زوج از وسایل در دوران زندگی مشترک و اذن در انتفاع نمی‌تواند موضوع دعوای استرداد جهیزیه قرار گیرد.
- در دعوای استرداد جهیزیه، نمی‌توان طلاهای متعلق به زوجه را در زمره اقلام جهیزیه لحاظ نمود، چرا که اطلاق عنوان جهیزیه بر وسایل، متضمن استفاده مشترک زوجین و انتفاع از ان است، در حالیکه طلا مخصوص زوجه بوده و استعمال آن مختص خود اوست و عرفا ذیل اقلام جهیزیه نمی‌گنجد. با این حال، زوجه می‌تواند در صورت داشتن سند یا دلیل محکم، خلاف این امر را نیز اثبات نماید و بار اثبات این دعوی به عهده زوجه است.
- انتقال جهیزیه از منزل شوهر به هر جای دیگر توسط زوجه هیچ گونه منع قانونی ندارد. با این حال نظر به توالی فاسدی که امکان دارد گریبانگیر زوجه گردد نظیر شکایت زوج مبنی بر سرقت اموال توسط زوجه یا حضور اشخاص غریبه در منزل جهت انتقال وسایل و مسائلی که باالتبع به اذهان متبادر می‌گردد و…مطلوب است استرداد جهیزیه با حکم اجرای احکام و حضور دادورز (مأمور اجرا) در محل بوده و یا هنگام انتقال شاهدانی از دوستان و آشنایان یا همسایگان حاضر باشند.