تیم تحریریه سایت موسسه حقوقی داد و مهر قانونمدار / در مورد وجود فسخ نکاح می توان گفت که ضرورت استمرار و دوام و ثبات خانواده اقتضای این را دارد که زوجین به راحتی نتوانند ازدواج را برهم زنند؛ اما قانونگذار برای جلوگیری از ضرر و زیان همسری که در معرض عیوب پراهمیت قرار میگیرد، به طور صریح و مشخص موارد فسخ نکاح را معین کرده است.
تعریف ساده فسخ نکاح چیست ؟
فسخ نکاح، یعنی منحل شدن عقد ازدواج میان زوجین به دلیل وجود مواردی که سبب می شود ادامه زندگی برای یکی از زوجین به دلیل آسیب های روحی و یا جسمی امکان پذیر نباشد.
موارد فسخ نکاح
چه عیب هایی باید در زن و مرد باشد که بتوانند از طریق فسخ نکاح اقدام به انحلال آن کنند :
عیوب موجب حق فسخ ازدواج در مرد (موارد فسخ نکاح از جانب مرد):
عیوب مختص مرد در ماده ۱۱۲۲ قانون مدنی برشمرده شده است و به موجب آن هرگاه مرد به دلیل عارضهای ناتوان از انجام عمل زناشویی باشد قانون به زن حق میهد که ازدواج را فسخ نماید:
۱- عنن: ناتوانی مرد در نعوظ به شرط آنکه بعد از گذشت مدت یک سال از تاریخ رجوع زن به دادگاه، رفع نشود. عنن در صورتی که پس از عقد ایجاد شود نیز زن را صاحب حق فسخ نکاح میکند.
۲- خصاء: که عارضه مربوط به اخته شدن مرد است.
۳- مقطوع بودن آلت تناسلی.
عیوب موجب حق فسخ نکاح در زن (موارد فسخ نکاح از جانب زن):
عیوب مختص زن در ماده ۱۱۲۳ قانون مدنی برشمرده شده است و به موجب آن اگر این عیوب در هنگام عقد موجود باشد و مرد بدون آگاهی به آنها با زن ازدواج کرده باشد. (مواد ۱۱۲۴ و ۱۱۲۶ ق. م.) قانون به مرد حق فسخ ازدواج را میهد.
۱- قرن: استخوانی است در فرج که مانع جماع میگردد.
۲- جذام: بیماری خوره.
۳- برص: نوعی بیماری پوستی که بر اثر آن لکهای معمولاً بزرگ سفید یا سیاه در بدن پدید میآید
۴- افضاء: یکی شدن مجرای بول و حیض را اِفضاء میگویند.
۵- زمینگیری
۶ -نابینایی از دو چشم.
اگر این عیوب با عمل جراحی یا وسایل درمانی از بین برود آیا حق فسخ همچنان باقی است ؟ اگر بوسیله عمل جراحی یا با وسایل درمانی این عیوب از بین برود، حق فسخ نکاح نیز مبنای خود را از دست میدهد و ساقط میشود.
آیا نازایی از عوامل فسخ نکاح است ؟ در صورتیکه نازایی مربوط به قبل از عقد باشد و ایشان ( زن ) این مساله را از شما پنهان کرده باشد مرد میتوانید برای فسخ نکاح اقدام کند و مهریه قابل مطالبه از جانب زوجه نخواهد بود.
عیوب مشترک در فسخ نکاح بین زن و مرد کدامند ؟
جنون تنها مصداق عیوب مشترک در زوجین است که موجب حق فسخ میشود. بر طبق ماده ۱۱۲۱ قانون مدنی، جنون هر یک از زوجین به شرط استقرار، اعم از اینکه مستمر یا ادواری باشد، برای طرف مقابل موجب حق فسخ ازدواج است. قانون مدنی جنون را تعریف نکرده است، اما طبق نظر فقها جنون یعنی اختلال عقل ، یعنی که شخص در انجام وظایف عادی و معمولی روزانه خود نامتعادل شده و اعمال بدون هدف از او سر بزند.
فسخ نکاح بوسیه تدلیس در ازدواج
آیا فریب در ازدواج می تواند موجب فسخ نکاح شود ؟
یکی دیگر از مواردی که به طرفین حق فسخ نکاح را میدهد، تدلیس یا فریب در ازدواج است. یعنی فرد صفتهایی را به خود نسبت بدهد که آنها را ندارد. مثلاً خواستگار خودش را دارای تخصص در زمینه پزشکی یا داشتن تحصیلات عالیه و یا … با شرایط خاصی معرفی کند؛ اما بعد از اینکه خطبه عقد جاری شد، دختر بفهمد که تمام چیزهایی که درباره همسرش تصور میکرده، دروغ بوده است و هیچکدام وجود خارجی نداشته است که در این صورت در صورت تخلف از شرط صفت می تواند یکی از موارد فسخ نکاح باشد.
شرط صفت چیست : شرط صفت یعنی اینکه صفت خاصی در شخص شرط شده باشد، ولی بعد از عقد معلوم شود که فرد فاقد آن وصف بوده است (ماده ۱۱۲۸ ق. م.). صفت شرط شده باید دارای نفع و فایدهای عقلایی و مشروع باشد. ثانیاً باید صفتی باشد که موجب ترغیب فرد شود. یعنی فرد با اتکا به این صفت، با شخص ازدواج کند؛ این میتواند اوصاف ظاهری، و یا درباره شخصیت مادی و معنوی فرد باشد.
تفاوت های کلیدی بین فسخ نکاح و طلاق کدامند ؟
۱- طلاق منوط به تشریفات خاصی است، مثل اجرای صیغه مخصوص و حضور دو شاهد عادل (مرد). ولی فسخ نکاح تنها به اراده صاحب حق انجام میپذیرد (ماده ۱۱۳۲ قانون مدنی) و تنها کافیست به اطلاع طرف مقابل برسد.
۲- طلاق در صورتی درست است که شرایط خاصی در زن موجود باشد ولی رعایت این ترتیب در فسخ نکاح شرط نیست (ماده ۱۱۳۲ ق. م.). به عنوان مثال فسخ نکاح در دوران عادت زنانگی و نفاس زن ممکن است. در حالی که طلاق زن در این دوران درست نیست. (ماده ۱۱۴۰ ق. م.)
۳- پیش از وقوع طلاق باید از دادگاه حکم یا اذن گرفته شود، ولی فسخ نکاح نیاز به این اقدام ندارد و رسیدگی دادگاه محدود به احراز وجود حق فسخ است و تکلیفی در باب اصلاح زوجین و ارجاع به داوری ندارد.
۴- طلاق مخصوص نکاح دائم است ولی موارد فسخ نکاح در دائم و منقطع یکسان است (مواد ۱۱۵۲ و ۱۱۵۳ ق. م.)
۵- طلاق حق و اختیار مرد است، در حالی که فسخ نکاح ممکن است از جانب زن نیز واقع شود.
۶- در طلاق رجعی شوهر میتواند در زمان عده به همسر خود رجوع کند، اما در فسخ نکاح امکان رجوع وجود ندارد، و تشکیل دوباره خانواده جز با نکاح جدید ممکن نیست.
۷- در صورتی که مرد پیش از نزدیکی زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهریه است (ماده ۱۰۹۲ ق. م.) ولی در فسخ نکاح زن حق مهریه ندارد، مگر در صورتی که موجب فسخ، عنن باشد که زن مستحق نصف مهریه است.
۸- اگر بین زوجین سه بار طلاق اتفاق بیفتد آنها دیگر نمیتوانند با یکدیگر ازدواج کنند مگر با آمدن محلل. اما فسخ هرچند بار که بین زن و مرد اتفاق افتد ایجاد حرمت نمیکند.
تکلیف مهریه بعد از فسخ نکاح چگونه است ؟
اگر حکم فسخ نکاح از سوی دادگاه صادر و قطعی شود و بین زوجین نزدیکی واقع نشده باشد زن مستحق مهریه نخواهد بود مگر اینکه فسخ نکاح به دلیل ناتوانی جنسی مرد (عنن) باشد و اگر بین زوجین نزدیکی واقع شده باشد و نکاح فسخ شده زن مستحق مهرالمثل است نه مهریه ای که در عقدنامه توافق شده و به تعبیر حقوقی مهرالمسمی است. پس مهریه در فسخ نکاح وابسته به نزدیکی زوجین است.
فسخ نکاح چگونه ثبت می شود ؟
دارنده حق فسخ برای این کار ملزم به رعایت تشریفات خاصی نیست، و فقط با گفتن لفظ یا انجام عملی که بر آن دلالت داشته باشد، نکاح را فسخ مینماید. اما ثبت رسمی آن همانند ازدواج و طلاق الزامی است. به این منظور باید به دادگاه مراجعه نمود و پس از صدور حکم مربوط از سوی دادگاه، فسخ نکاح را در دفاتر ازدواج و طلاق ثبت نمود.